"فرهنگ زندگی در شهرهای بزرگ؛ در مقابل زورگیر مقاومت نکنید!" نوان یادداشتی است از دکتر حامد بخشی، عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی که اشارتی به زورگیری در جامعه کنونی؛ متن کامل این یادداشت را در ادامه می توانید بخوانید:

اخیرا یک جوان 21 ساله مشهدی در یک ماجرای زورگیری کشته شد. ماجرا از این قرار بود که زورگیران به جوان مذکور نزدیک شده اند و با قمه او را تهدید کرده اند گوشی تلفن همراه خود را در اختیار آنان قرار دهد. جوان مقاومت می کند و آنان با قمه ضرباتی را به گردن و سر و سینه او وارد می کنند. متاسفانه قربانی به دلیل شدت جراحات وارده و خونریزی در گذشت. 

 

در گذشته و یا حتی اکنون، در محلات، روستاها و حتی شهرهای کوچک فرهنگی مبتنی بر حفظ امنیت توسط اعضای جامعه وجود دارد. برای مثال، افراد یک محله حفظ امنیت محل زندگی خود در مقابل دزدان، مزاحمان نوامیس و ... را وظیفه و مسوولیت خود می دانند. 

همچنین ارزشهای غیرت و مردانگی در رابطه با مقابله با متعدیان به جان و مال و ناموس در این اجتماعات ترویج می شود و افراد با آن جامعه پذیر می شوند. فردی که با این ارزشها بزرگ می شود، آنها را به عنوان ارزشهای اساسی مردانگی و رشادت می پذیرد و از تخطی از آنها احساس سرافکندگی و شرم می کند. کسی که در موقعیت های مرتبط، رفتارهای متناسب با قرائت پذیرفته شده از «مردانگی» و «شجاعت» را از خود بروز می دهد، تایید اجتماعی را کسب می کند و افرادی که چنین نمی کنند به عنوان «ترسو» یا «بی غیرت» مجازات می شوند. 

فضای اجتماعی این اجتماعات بدینگونه بوده که حفظ امنیت بر عهده خود اعضا بوده و چشمداشتی از حاکمیت مرکزی نداشتند.. آنها نسبت به حضور افراد غریبه در محله خود حساس بودند، اگر فردی ندای «آی دزد!» را سر می داد همه مردان محله وظیفه خود می دانستند که به سارق را تعقیب کنند، او را بگیرند و به مجازات برسانند و حتی آن را فرصتی برای ابراز و نمایش غیرت و مردانگی خود می دانستند. جوانان غیور محله نسبت به حضور بیگانگان و مزاحمان نوامیس محله خود حساس بودند و بدین ترتیب از محل زندگی خود حراست و نگاهبانی می کردند. 

با توسعه اجتماعات محلی و تشکیل شهرهای مدرن و بزرگ، حاکمیت انحصار استفاده از «زور» و «اعمال قدرت» نسبت به دیگران را به دست گرفته است. از این رو، نه تنها از شهروندان انتظار نمی رود شخصا برای حفاظت و حراست از محله خود به اعمال زور و مجازات خاطیان بپردازند، بلکه حتی این اجازه نیز از آنان اخذ شده است. یک ویژگی جوامع مدرن، همین انحصار استفاده از قدرت فیزیکی در دست حاکمیت یا دولت است. لذا شهروندان بایستی جز در ضرورت های ویژه که امکان و فرصت تماس با پلیس وجود ندارد، از اعمال قدرت و مجازات خاطی خودداری کنند و آن را به پلیس بسپارند.

فرهنگ باقیمانده از سنتی که در آن زیست می کنیم همچنان بر مجازات متعرضان یا مقاومت در برابر آنان تاکید می ورزد. از این رو، بسیار می شنویم که ساکنان محله ای دزدی را گرفتار کرده اند و طبق سلیقه خود او را مجازات نموده اند. والبته سارق مزبور نیز در کلانتری از آنان اعلام شکایت کرده است!

به همین ترتیب، شیوه عملی شدن ارزش های غیرت و مردانگی که از جامعه سنتی با ما مانده است، ما را به مقاومت در برابر زورگیران و سارقان به عنف فرا می خواند. جوانی که قربانی زورگیری شد برای حفظ و حراست همین ارزشها در برابر زورگیران مقاومت کرده بود. یکی از دوستان که پزشک متخصص است در برابر اخاذی یک سارق مسلح مقاومت کرده بود و تلاش کرده بود تا سلاح را از او بگیرد. نتیجه شلیک اسلحه و وارد آمدن صدمه جدی به کشکک زانوی او بود. 

ارزشهای جامعه جدید ما را فرا می خوانند تا در برابر مترضان شخصا هماوردی فیزیکی نکنیم و این کار را به قانون و حاکمیت بسپاریم. در غیر این صورت، در درجه اول این خودِ ما هستیم که آسیب می بینیم. 

پژوهش کیفی که دکتر مجید دانایی، جامعه شناس، بر روی زورگیران انجام داد نشان داد که تعداد قابل توجهی از آنان به دلیل نیاز به مواد مخدر اقدام به زورگیری می کنند. نیاز مبرم به مواد مخدر و اقتضای تعامل زورگیرانه (که مستلزم آن است که زورگیر به اصطلاح «کم نیاورد») موجب می شود که در هماوردی نابرابر میان زورگیر و شهروند، طرف دوم قربانی شود. مسلما ارزش مالی که زورگیر مطالبه می کند از سلامتی فرد بالاتر نیست. 

به قاعده در چنین در مواردی حفظ خونسردی و واگذاری مال یا شی مورد مطالبه به زورگیر و پس از دور شدن او طرح مساله با پلیس می باشد. هر چند در بسیاری موارد، مال باخته به حقوق خود ممکن است دست نیابد، اما مسلما ارزش جان او بیش از مال از دست رفته است.