شنبه# #،# #08# #دی# #1397

سرمایه اجتماعی زنان در سکونت گاه های غیر رسمی

اشتراک گذاری

"سرمایه اجتماعی زنان در سکونت گاه های غیر رسمی" عنوان یادداشت سیمین فرو غ زاده، عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی مشهد در روزنامه شرق است که متن کامل آن را می توانید در ادامه بخوانید.

 این روزها که فرایند تلاش و تحقیق برای دانستن،جای خود را به یک جستجوی ساده و کوتاه در فضای مجازی سپرده است دیگر آنچه می دانید خیلی اهمیت ندارد.بلکه آن هایی را که می شناسید مهم است.سرمایه اجتماعي بر همین موضوع و به طور خاص بر روابط ميان انسانها تمركز دارد.روابطي كه در تمامي لحظات زندگي روزمره و در طول عمر انسان جريان دارد و رفتار و نگرش او را تحت تأثير قرار مي دهد.این سرمایه مانند شكل هاي ديگر سرمايه مولد است و باعث رسیدن انسان  به هدف هاي معيني می شود.سرمایه اجتماعی مجموعه منابع مادي يا معنوي است كه به يك فرد يا گروه اجازه مي دهد تا شبكه پايداري از روابط را براي آشنايي و شناخت متقابل در اختيار داشته باشد. این سرمایه هم جنبه  شناختی/ ذهنی دارد (نظیر اعتماد) و هم شامل بعد ساختاری/ عینی (نظیر مشارکت و چگونگی روابط اجتماعی) است.

توسعه سرمایه اجتماعی شیوه ای است برای ظرفیت سازی اجتماعات شهری و به ویژه اجتماعاتی است که به نوعی از محرومیت رنج می برند.اما بهبود و ارتقاء وضعیت سرمایه اجتماعی در بین ساکنان، مستلزم شناخت اولیه از کم و کیف این نوع از سرمایه نزد ساکنان دریک محله است.به این منظور تحقیقی در سال 1396 انجام شد که طی آن کم وکیف سرمایه اجتماعی زنان در یکی از سکونت گاه های غیررسمی شهر مشهد مورد مطالعه قرار گرفت.در این پژوهش دو بعد شناختی و ساختاری سرمایه اجتماعی مد نظر بود.بعد شناختی همان اعتماد بین فردی یا اعتماد به افراد آشنا، اعتماد اجتماعی یا تعمیم یافته که به اعتماد به بیگانگان هم تعبیر می شود و بالاخره اعتماد مدنی یا اعتماد به سازمانها و نهادها است و بعد ساختاری شامل مشارکت رسمی و غیر رسمی و شبکه ارتباطات اجتماعی زنان بود.به این ترتیب با 300 نفر از زنان خانه دارِ ساکن در محله شهید قربانی مشهد (یکی از سکونت گاه های غیر رسمی مشهد) مصاحبه عمیقی صورت گرفت.

در مجموع یافته های حاصل از پژوهش نگران کننده بود چراکه حکایت از وضعیت نامساعد سرمایه اجتماعی زنان در بعد شناختی یعنی اعتماد بین فردی،تعمیم یافته و نهادی داشت.بعد ساختاری هم که دربرگیرنده مشارکت رسمی و غیر رسمی و شبکه روابط اجتماعی بود، چندان مطلوب به نظر نمی رسید.

تحلیل اطلاعات نشان داد در بین گروه های سنی مختلف،زنان جوانان در ارتباط با خانواده، اقوام، دوستان و همسایه، اعتماد بین فردی قوی تری دارند.اما نکته قابل تامل آن است که بیشترین این اعتماد را زنان به ترتیب نسبت به خانواده خود (فرزندان و همسر)، اقوام نزدیک خود (پدر و مادر و خواهر و برادر)، اقوام نزدیک همسر(پدر و مادر و خواهر و برادر)،همسایه ها و دوستان دارند. این موضوع دلالت بر این دارد که اعتماد بین فردی زنان عمدتاً درون گروهی است چراکه در درجه اول خانواده خود و اقوام نزدیک خود و همسر را پوشش می دهد و وضعیت اعتماد بین فردی در محله که عمدتاً در ارتباط با همسایه ها و دوستان معنی پیدا می کند، بسیار ضعیف است.نتیجه احتمالی این وضعیت آن است که چون اعتماد بین فردی از نوع درون گروهی، بالا است.این مساله باعث طرد دیگران و مانع گسترش سرمایه اجتماعی خواهد شد

 درخصوص شبکه ارتباطات اجتماعی نتایج نشان داد نیمی از  زنان در نمونه مورد بررسی (55 درصد) دارای حد متوسطی از رابطه با دوستان و همسایه و خانواده بودند.تنها 1.4 درصد روابط زیاد داشتند.به استثنای تعداد معدودی از زنان که هیچ گونه رابطه تلفنی و حضوری با دیگران ندارند،اکثریت درطول روز با تعداد کمی(یک تا دو نفر) به شیوه حضوری و تلفنی رابطه دارند که در این بین ارتباط به شیوه تلفنی بیش از حضوری (48 درصد در مقابل 35 درصد) است.

 مقایسه دو عرصه خصوصی و عمومی مشارکت هم بیانگر آن بود که بیش از دو سوم زنان (71.1 درصد)  به میزان زیادی در جامعه مشارکت رسمی دارند.این درحالی است که اکثریت زنان( 58.7 درصد) به میزان کمی وارد مشارکت غیر رسمی می شوند.در این تحقیق بعد غیر رسمی به روابط خانوادگی،دوستان و همسایه ها محدود می شد و بعد رسمی به سنجش حضور زنان در انتخابات مهم در کشور(ریاست جمهوری، مجلس شواری اسلامی و خبرگان) می پرداخت.

با اتکا به مباحث نظری هرچه ارتباطات جامعه به خصوص ارتباطات بین گروهی بیشتر و منسجم تر باشد و در نتیجه آن اعتماد میان گروه های اجتماعی شکل بگیرد، جامعه به سمت عدالت خواهد رفت.اما نتیجه بدست آمده از تحقیق نقطه مقابل این فرض بود و نشان داد زنان اعتماد و ارتباطات بین گروهی زیادی نسبت به دوستان و همسایه ها ندارند و در حال حاضر این نوع از اعتماد بین فردی که صرفاً با خانواده خود و اقوام نزدیک وجود دارد، قطعاً برای ایجاد پیوند های اجتماعی میان ساکنان در محله کافی نیست.

همانگونه که  بخشی از نتایج ارائه شده در این نوشتار نشان داد زنان ساکن در محله شهید قربانی به عنوان یک از سکونت گاه های غیر رسمی شهر مشهد دچار ضعف شبکه روابط اجتماعی بودند.این نتیجه از این حیث اهمیت دارد که سرمایه اجتماعی زاده روابط و کنش و واکنش های میان افراد است و در این شبکه ها است که منابع و فرصت در اختیار افراد جامعه قرار می گیرد.با این حال نتایج مطالعه نشان داد که زنان مورد مطالعه در حال حاضر تا حد زیادی از این فرصت محروم هستند.در همین ارتباط با اتکا به نتایج بدست آمده مشخص شد به ترتیب اعتماد بين فردي و مشارکت غير رسمي،بیشترین تاثیر را در  شبکه ارتباطات اجتماعی زنان دارد.

 علیرغم اینکه سرمایه اجتماعی به منزله نوعی دارایی محسوب می شود و راه حل مناسبی برای کاهش هزینه های عمومی و ساماندهی این محلات است، نکته حائز اهمیت آن است که موقعیت حاشیه ای و فرودست زنانِ ساکن در این  سکونت گاه غیر رسمی، وضعیتی را پدید می آورد که نتیجه آن افت سرمایه اجتماعی است.بایستی توجه داشت که زایش سرمایه اجتماعی در اجتماع و در حوزه تعاملات اجتماعی اتفاق می افتد.لذا با اتکا به نتایج بدست آمده می توان ادعا کرد که بنیادی ترین جزء سرمایه اجتماعی یعنی روابط اجتماعی زنان با یکدیگر تنها درصورتی شکل می گیرد که در و هله اول پایه های اعتماد بین فردی(اعتماد به افراد آشنا اعم از خانواده، اقوام، دوستان و همسایه)و پس از آن زمینه های شکل گیری مشارکت غیر رسمی تقویت شود چراکه اعتماد، به عنوان شرط عمده و کلیدی برای موجودیت هر جامعه، همکاری را تسهیل می کند و به طور ضمنی پیش شرط اصلی مشارکت در هر رابطه است.لذا راهبرد پیشنهادی و مبتنی بر نتایج این تحقیق، شبکه سازی و اعتماد سازی عنوان شد.

اخبار