شنبه# #،# #21# #مهر# #1397

بررسی چالشهای گردشگری در مشهد در گفت و گو با دکتر حامد بخشی گردشگری از آمار دروغ تا بی برنامگی

اشتراک گذاری

شهر ما مشهد بی شک بیشتر از تعداد شهروندانش زائر و مسافر دارد به همین روی هم چهره شهری زیارتی و گردشگرپذیر به خود گرفته است. اما واقعا چند نفر سالانه مشهد می‌آیند؟ آمار 30میلیونی زائران چقدر واقعی است و بیان چنین آمارهایی به چه کسانی صدمه می‌زند؟ چقدر از فرصت‌های وجود گردشگران در شهر بهره می‌بریم و چالشهای حضور حجم بالای مسافر برای مشهد چیست؟
به گزارش پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی متن گفت و گوی مشهد فوری با دکتر حامد بخشی، عضو هیئت‌علمی و مدیر گروه جامعه شناسی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی در اینباره را می توانید در ادامه بخوانید..

 آمار گردشگری، آمار نجومی در غیاب یک تحقیق جامع
بخشی درباره آمار واقعی زائران گفت: میزان گردشگران چه در سطح مشهد و چه کشور آمار دقیقی ندارد حتی در سطح گردشگران بین‌المللی.  یعنی اگر گزارش های سالانه بین المللی گردشگری را مرور کنیم می‌بینیم در توصیف وضعیت گردشگری  ایران، به جای تعداد گردشگران، تعداد بازدیدکنندگان ذکر شده است.  این یعنی که تعداد گردشگران خارجی برای کشور ایران در این گزارش وجود ندارد.
این عضو هیات علمی گفت بر همین اساس آمار ۵ میلیونی اعلام شده برای گردشگران خارجی غیر واقعی است و برآورد ما نشان می دهد دست کم نزدیک به ۲ میلیون نفر از این تعداد گردشگر نیستند بلکه صرفا بازدید کننده هایی هستند که برای خرید از کشورهای مجاور به داخل کشور می آیند و در همان روز نیز کشور را ترک می کنند.

بیش از سه دهه است آمارگیری منظم از گردشگران در مشهد انجام نشده
مدیر گروه جامعه شناسی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی درباره آمارگیریهای گردشگری در مشهد گفت: در شهر مشهد پس از آمارگیری دهه شصت در حوزه گردشگری دیگر هیچ آمارگیری دقیق و منظم سالانه‌ای صورت نگرفته است تنها در سال 84 برای دو ماه تابستان آمارگیری علمی و دقیقی انجام شد اما بازه این طرح محدود بود. در طول این سال‌ها مدام پیشنهاد انجام آمارگیری از سوی پژوهشکده به سازمان های ذیربط داده شده اما هیچگاه موافقت نشده است .
بخشی درباره آمار واقع بینانه کنونی گردشگران گفت: ستاد تسهیلات سفر کشور اعلام کرد در نوروز امسال ۳۱ میلیون نفر از ایرانی ها سفر رفتند یعنی حدود ۴۵ درصد مردم که این رقم غیر واقعی به نظر می رسد. برآورد ما از آمار گردشگری حدود یک سوم برآوردهای موجود است در همین نوروز امسال مدیرکل ستاد سفر استان خراسان رضوی اعلام کرد ما ۷ میلیون زائردر  مشهد داشتیم اما برآورد ما بیش از دو نیم میلیون نفر را غیرواقعی می‌داند و نتایج مرکز آمار کشور هم از زائران نوروزی مشهد با همین دو نیم میلیون نفر سازگار است.  
وی درباره آمار سالانه گردشگران نیز گفت: سال ۹۲ پارک علم و فناوری سرپرستی مطالعاتی را تحت عنوان «مجموعه مطالعات توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا(ع) » برعهده گرفت. این مطالعه هرچند بر پایه برآوردهای پیشین بود و عاری از کار میدانی اما با فراتحلیل آمارهای موجود به برآوردی از مجموعه آمارهای سازمان گردشگری رسیدند که بر اساس آن زائران سالانه مشهدالرضا چیزی حدود ۱۵ میلیون نفر تخمین زده شد. با توجه به این که طی این سال‌ها هم برآورد دیگری صورت نگرفته است و البته اتفاقی هم نیافتاده که این آمار دستخوش تحول جدی شود باید کماکان حدود گردشگران سالانه همین حدود باشد.

برآورد بیش از ۱۵ میلیون نفر از زائران سالانه مشهد غیر واقعی است. 

این پژوهشگر اما دلیل بیش برآوردها و نبود انگیزه برای برآورد واقعی زائران را چنین عنوان کرد: فقدان طرح جامعه گردشگری در عین حالی که هزینه های مختلف در حوزه پژوهش های گاه غیر ضروری دیگر  انجام می‌شود به این دلیل است که سازمانهای دولتی و عمومی همه از این بیش برآورد آماری نفع می برند و چون نفع می برند هیچ کس هم در آن شک و شبهه ایجاد نمی‌کند. سازمان های دولتی مانند استانداری با این آمار می‌توانند بودجه بیشتری دریافت کنند، شهرداری ها قدرت چانه زنی خود را با دولت بالا می‌برند. و نهادهای مذهبی از آن برای وجهه چهره مذهبی شهر استفاده می‌کنند پس کسی قصد اصلاح آن را ندارد و تنها در این میان بخش خصوصی است که متضرر می شود زیرا برنامه‌های اقتصادی خود را بر اساس چهل میلیون گردشگر در سال ۱۴۰۰ می ریزد اما طرح هایش به سود نمی رسد. نمونه آن تعداد بازارهای ساخته شده در سطح شهر مشهد است در این شهر سرانه فروشگاه برای هر ۵۰ نفر یک باب است در حالی که استاندارد آن برای هر ۲۰۰ نفر یک فروشگاه است به همین دلیل بعد از گذشت سال‌ها از ساخت فروشگاه هایی در میدان شهدا شاهد آن هستیم که دراین  میدان مرکزی شهر مشهد مغازه‌های زیادی خالی مانده اند. پروژه های بزرگ اقامتی تجاری که در سمت شاندیز در حال ساخت هستند نیز بر پایه همین بیش برآورد آماری بنا می‌شوند.

 هتل‌ها عامل گرانی سفر
به تازگی رئیس میراث فرهنگی خراسان ضمن گلایه از تعداد بالای اقامتگاه های دولتی و نظامی در مشهد گفت دیگر مجوزی برای ساخت آنها صادر نمی‌شود اما بخشی با این پرسش که اگر واقعا هتلهای مشهد وضعیت خوبی ندارند چرا دقیقا در کنارشان یک هتل جدید سر بر می‎‌آورد گفت: علیرغم اینکه جامعه هتلداران همواره از وضع بازار مشهد گلایه دارد وضعیت موجود نشان می دهد که هتل داری در مشهد شغلی با درآمد خوب است، هتل های ۵ ستاره مشهد اکثر سال رزرو هستند و جای خالی ندارند. این آمار یک تناقض آشکار را نشان می‌دهد.
وی درباره اینکه آیا این موضوع که ۵۹% تخت هتل های مشهد در اختیار بخش نظامی باشد سبب ضرر بخش خصوصی نیست گفت: بخش‌های نظامی یا دولتی واحدهای اقامتی‌شان را یا برای کارکنان خود ساخته‌اند یا  برای این که از آنها کسب درآمد کنند. حالت دوم که با توجه به بازار رقابت تقابلی با بخش خصوصی ایجاد نمی‌کند اما در حالت اول ممکن است سبب کاهش متقاضیان در بازار شود اما به نظر من این ادعا قابل دفاع نیست چرا که اتفاقاً ظرفیت برای ساخت هتل های جدید در مشهد هست اما هتلداران با این امر مقابله می‌کند آنها قصد دارند هزینه اقامتی خود را بالا نگه دارند و نمی خواهند وارد بازار رقابتی شوند یعنی می‌خواهند با جوسازی و خارج کردن دیگر رقبا یعنی مثلاً واحدهای اسکان ارزان قیمت یا همین مراکز اقامتی دولتی و حتی خانه ها تمام بازار را خود در اختیار داشته باشند در حالی که سودی که آنها از بخش اقامت گردشگران می برند در مقایسه با دیگر بخش ها بسیار بیشتر است. مقایسه قیمت هتل ها در ایران و کشورهای همسایه نشان می دهد که هزینه های اقامت در کشور ما برای گردشگران بسیار بالاست همین امر از مواردیست که سفر به دبی را به صرفه تر از سفر به کیش می کند در واقع مشکل اینجاست که جامعه هتلداران می‌خواهد بدون پایین آوردن قیمت های خود و با خارج کردن بخش های دیگر از بازار کل این عرصه را در اختیار بگیرد در این بین حتی گاه با بهانه های واهی سلامت تجاری شهر را هم به خطر می اندازد!

 برخوردمان با زائران نیاز به اصلاح دارد
بخشی در پاسخ به این سوال که آیا مشهد برای دعوت مردم به این شهر نیازمند تبلیغ است گفت فراتر از تبلیغات ما به ترویج فرهنگ مهمان نوازی نیازمندیم . شهر مشهد در هر حال زائران خود را خواهد داشت؛ یعنی با هر نوع رفتاری از سوی ما بازهم به زائران به خاطر باورهای دینی خود این شهر خواهند آمد اما کیفیت سفرشان متفاوت خواهد بود. سفرشان کوتاه خواهد شد و کمتر خرج خواهند کرد.  بنابراین ما باید بیاموزیم که چطور سفر آنها را طولانی تر کنیم و تشویقشان کنیم که باز هم مشهد بیاید. متاسفانه برخورد ما با همه گردشگران یکسان نیست نسبت به برخی نژادها و ملیت ها رفتارهای نابجا داریم.
 در بخش بازار سوغات هم فروشندگان ما خوب عمل نکردند. تحقیقی از زائران مشهد درباره برداشت شان از فروشندگان مشهدی  متوجه شدیم از دید آنها فروشندگان مشهد «با پنبه سر می برند» این تفکر سبب بی اعتمادی می‌شود و لزوم کار عمیق فرهنگی را نشان می‌دهد.

رفتار گردشگران در مشهد نیاز جدی به مطالعه و برنامه ریزی دارد
با ورود به بخش فرهنگی از این جامعه شناس درباره شایعه فساداخلاقی زائران عرب پرسیدیم که وی پاسخ داد: در این قضیه بحث های ناسیونالیستی و نژادپرستانه پررنگ شد و به آن دامن زد . معمولا در شهرهای گردشگر پذیر این گونه حاشیه های رفتاری وجود دارد . اما باید با تحقیق و شناخت ابعاد آن بتوانیم این معضل را کنترل کنیم . 
 شخصا موضع گیری هماهنگ مسئولان را در مواجهه با فضایی که علیه زائران عرب پدیدارشد تایید می‌کنم در حال حاضر این مسافران اصلی‌ترین گردشگران خارجی مشهد هستند نباید با خبرهای مغرضانه کاری کنیم که آنها دیگر به مشهد سفر نکنند. در آخر باید گفت آمارهای اجتماعی گاه نگران کننده شهر مشهد از جمله مسئله دختران فراری ضرورت یک مطالعه جامع در خصوص رفتار گردشگران را دوچندان می کند.

  خدمات گردشگری جدید نداریم
سوال آخر اما پیرامون تغییرات نرخ ارز بود و تاثیر آن بر گردشگری. عضو هیات علمی پیشنهاد عملی برای استفاده از تغییرات در نرخ ارز را ارائه خدمات جدید دانست و گفت:  نرخ ارز فرصت طلایی برای افرادی که خلاق هستند و تولید می‌کنند در شرایطی که حجم ورودی گردشگر اروپایی ما کم شده باید بر روی کشورهای همسایه مانند عراق کویت بحرین تمرکز کنیم . باید بر روی خدمات مورد علاقه آنها بیشتر مطالعه کرد و به آن سمت رفت با خلاقیت در سوغاتی های جدید و تولید المان ها و افزایش تنوع در آنها همچنین ارائه خدمات تفریحی به ماندگاری زائر بیافزاییم.
 اگر یک زمان روی کاغذ ایران ارزان‌ترین مقصد گردشگری بود در حال حاضر حتماً ارزانترین هستیم ولی متاسفانه در سطح کلان سیاست های ما مشکل دارد و هیچ‌گونه برنامه ای برای گردشگری نداریم خوشبختانه میراث فرهنگی دارد به وزارتخانه تبدیل می شود اما در تمام دوران ها مخصوصاً دوره آقای روحانی تبدیل به حیاط خلوت دولت شده بود و رانده های دولت از مجلس به آن می رفتند تغییرات متناوب در مدیریت این حوزه در دو دوره آقای روحانی چه در سطح کشور و چه در سطح استان نشان از  بی برنامگی در این حوزه دارد برای بهره اقتصادی بردن از ظرفیت گردشگری در کشور و مشهد باید عزم جدی و برنامه ریزی طولانی مدت برپایه مطالعه و تحقیق ایجاد شود.

اخبار