شنبه# #،# #26# #اسفند# #1396

تحلیلی بر دلایل تبدیل چهارشنبه سوری به مجموعه ای از رفتارهای آزاردهنده

اشتراک گذاری

به انتهای سال که نزدیک می شویم، بخش های عمدتا انتصابی حاکمیت شروع می کنند به تبلیغات و نمایش حوادثی که برای انجام جشن های چهارشنبه سوری اتفاق افتاده است. صدا و سیما با نمایش تصاویر دلخراش سوختگی های عمدتا ناشی از احتراق مواد منفجره، آسیب های مراسم چهارشنبه سوری را به رخ می کشد و این نتیجه گیری صریح یا تلویحی را می‌کند که جشن چهارشنبه سوری خطرناک، آسیب زا و نامطلوب است. و در دیدگاهی با پوشش پراگماتیستی از مردم جامعه می خواهد تا دست از اجرای این مراسم بردارند.

متن کامل تحلیل دکتر حامد بخشی، دانشیار پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی "دلایل تبدیل چهارشنبه سوری به مجموعه ای از رفتارهای آزاردهنده " را در ادامه بخوانید:


به انتهای سال که نزدیک می شویم، بخش های عمدتا انتصابی حاکمیت شروع می کنند به تبلیغات و نمایش حوادثی که برای انجام جشن های چهارشنبه سوری اتفاق افتاده است. صدا و سیما با نمایش تصاویر دلخراش سوختگی های عمدتا ناشی از احتراق مواد منفجره، آسیب های مراسم چهارشنبه سوری را به رخ می کشد و این نتیجه گیری صریح یا تلویحی را می‌کند که جشن چهارشنبه سوری خطرناک، آسیب زا و نامطلوب است. و در دیدگاهی با پوشش پراگماتیستی از مردم جامعه می خواهد تا دست از اجرای این مراسم بردارند.
البته شواهد نشان می دهد که تبلیغات پرحجم رسانه ملی در دو سه دهه اخیر چندان موفق نبوده و هر ساله این مراسم به شیوه ای در هر جایی که چشم و چوب نهادهای نظارتی از آن غافل می شود، رفتارهایی به مناسبت این روز برگزار می شود.
این است که بخش های مردمی تر حاکمیت در سال های اخیر به این فکر افتاده اند تا به جای مقابله با هنجارهای اجتماعی جامعه، به هدایت و مناسب سازی آنها بپردازند.
با همه اینها، خطرات و آسیب های شیوه فعلی برگزاری جشن چهارشنبه آ[ر سال، قابل انکار است. استفاده بدون کنترل از مواد محترقه، چه در هنگام ساخت و چه در هنگام استفاده، خطرات بسیاری دارد و زمانی که در سطح وسیع توسط مردم به کار گرفته می شود، قطعا آمار قابل توجهی از صدمات ناشی از آن گزارش خواهد شد. به همین خاطر، این سوال پیش می آید که مسبب این آسیب ها و سوانح کیست؟ آیا این جشن، ماهیتا دارای کژرفتارهایی است که برای جامعه مضر است؟ یا نحوه برخورد حاکمیت با آن، یک مراسم بهنجار را به مجموعه ای از رفتارهای نابهنجار آلوده است؟
در گام نخست باید گفت همه مراسم اجتماعی که در آن توده قابل توجهی از مردم به یک کار مشترک و جمعی می پردازند، خالی از آسیب ها و حوادث نیست. برای مثال، در مراسم حج هر ساله تعدادی از افراد شرکت کننده فوت می کنند. حتی با وجودیکه احتمال فوت برای افراد بالای 60 سال چندین برابر افراد جوان است، با این حال از حضور این افراد در مناسب و مراسم حج جلوگیری نمی‌ شود و البته مطلوب هم هست. همچنین است سایر مراسم و مناسکی دینی همچون پیاده روی اربعین و حتی کاروان های راهیان نور که به دلیل تصادفات جاده ای هر از چندی شاهد تلفات انسانی آن هستیم. لذا میزانی از تلفات برای هر مراسم اجتماعی بهنجار (نرمال) است.
اما گاهی اوقات به دلیل اینکه شرایط اجتماعی و محیطی متفاوت می شود، رفتارهای مناسکی گذشته آسیب زا می شوند و نیازمند آن است تا حاکمیت به نمایندگی از مردم در این مراسم مداخله کند و با اصلاح و به روز کردن مراسم و آیین ها، صدمات اجتماعی آن را کاهش دهد و به حد نرمال برساند. برای مثال، مراسم قربانی کردن گوسفند در حج قربان یا سایر اعیاد و مناسبت ها در معابر و محیط شهری امروزه به دلیل تراکم بالای جامعه خطر قابل توجه شیوه بیماریهای عفونی و خطرناک واگیردار را به همراه دارد. در اینجا، حاکمیت وارد عمل می شود و انجام این مراسم را به گونه ای هدایت و محدود می‌کند که در عین حفظ این آیین دینی و اجتماعی، خطرات آن کاهش یابد. نظیر اینکه قربانی کردن صرفا در کشتارگاه ها انجام شود.
با این حال، آنچه بر سر مراسم جشن چهارشنبه آخر سال آمده، از گونه اخیر نیز نیست. کژرفتاری های چهارشنبه سوری مولود مستقیم سرکوب این جشن توسط بخش هایی از حاکمیت و زیرزمینی شدن آن است. برای نشان دادن اینکه چگونه مقابله حاکمیت با این مراسم اجتماعی موجب کژرفتاری شدن آن شده، خوب است به مرور تاریخچه آن بپردازیم.
جشن چهارشنبه سوری در گذشته اینگونه نبود. اولا جشنی بود با محوریت افراد میانسال جامعه و نقش هدایت کننده کهنسالان در رابطه با هدایت هنجاری و فرهنگی این جشن، و مشارکت فعال جوانان و نوجوانان در بخش اجرایی آن. در محله یا حیاط خانه آتشی برافروخته می شد. افراد دور آن جمع می شدند. گاهی چند آتش با اندازه های مختلف افروخته میشد تا افراد کوچک و کم توان هم امکان اجرای مناسک را بر روی آتش های کوچک تر داشته باشند. اشعار و جملاتی هنگام پریدن بر روی آتش با صدای بلند بیان می شد و کوچک و بزرگ در سایه این جشن در کنار یکدیگر به شادی می پرداختند.
مقابله حاکمیت و سرکوب آن، موجب شد دیگر امکان برافروختن آتش در فضاهای عمومی شهر نباشد. برافروختن آتش مناسب نیازمند تلاش درخور و مراقبت است، اما خاموش کردن آن کاری آسان. گشت های نیروی انتظامی امکان برافروزی آتش و نیز گردهمایی مردم را سلب کرد. در نتیجه، شیوه های جایگزینی برای اجرای این مراسم ابداع شد. این شیو ها باید حتی الامکان مخفی باشند تا امکان شناسایی عاملان فراهم نباشد. و نیز تاجایی که ممکن است سریع انجام شوند تا نهادهای اجرایی و نظارتی فرصتی برای خنثی سازی آن نداشته باشند. گزینه مطلوب، مواد منفجره بود. ترقه، نارنجک در اشکال مختلف آن ساخته شد. حجم کوچک آن، امکان اجرای سریع آن و مخفی بودن آن، موجب شد تا این جایگزین خیلی سریع در مراسم چهارشنبه سوری شایع شود و بدین سان، مراسم آیین چهارشنبه سوری که مانند همه مناسک اجتماعی وسیله ای برای تقویت پیوندهای اجتماعی و عاطفی بود، تبدیل به مجموعه ای از رفتارهای آزاردهنده برای خود و دیگران گردید.
به نظر می رسد، برای کاهش آسیب های اجتماعی ناشی از کژرفتاری های چهارشنبه سوری، نهاد سیاسی باید دوباره با جامعه آشتی کند. به جامعه و هنجارهای آن احترام بگذارد و دایره مداخله های خود را در سپهر سیاسی محدود کند. همراهی حاکمیت با جامعه موجب ترمیم شکاف تاریخی دولت- جامعه در ایران می شود و بسیاری از آسیب های ناشی از این شکاف را به خودی خود کاهش می دهد. نهادهای نظارتی و کنترلی باید ضمن به رسمیت شناختن هنجارهای اجتماعی جامعه، نقش نگاهبان و مراقب برای این مراسم را داشته باشند و در کنار مردم از آنها و هنجارهای اجتماعی آنان محافظت کنند تا گامی هر چند کوچک به سوی همراهی بیشتر حکومت و جامعه برداشته شود.

 

اخبار