يک شنبه# #،# #12# #آذر# #1396

تاملی جامعه شناختی بر دلایل استفاده از سواری شخصی

اشتراک گذاری

شاید هنگامی که پشت چراغ قرمز مدتی انتظار کشیده‌اید و از ترافیک در خیابان خسته شده‌اید، این سؤال را با عصبانیت از خود پرسیده باشید که «چرا مردم برای تردد داخل شهر از ماشین خودشان استفاده می‌کنند؟» بی‌تردید اولین پاسخی که به ذهن می‌رسد این است که سیستم حمل‌ونقل عمومی مشکل دارد، اما این موضوع همه دلایل شهروندان مشهدی برای استفاده از خودرو شخصی نیست. 

متن  یادداشت سیمین فروغ زاده، عضو هیات گروه گروه توسعه پايدارشهري منطقه اي جهاد دانشگاهی را با عنوان «چهار چرخ‌های اختیاری» در روزنامه شرق  در ادامه بخوانید:

شاید هنگامی که پشت چراغ قرمز مدتی انتظار کشیده اید و از ترافیک در خیابان خسته شده اید این سوال را با عصبانیت از خود پرسیده باشید که«چرا مردم برای تردد داخل شهر از ماشین خودشان استفاده می کنند؟» بی تردید اولین پاسخی که به ذهن می رسد این است که سیستم حمل و نقل عمومی مشکل دارد.اما این موضوع همه دلایل شهروندان مشهدی برای استفاده از خودرو شخصی نیست. این یادداشت بر پایه یک تحقیق علمی با عنوان « بررسی دلایل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی استفاده شهروندان مشهدی از سواری شخصی در سفر های روزانه در سال 1395 » به این سوال پاسخ می دهد که علیرغم توسعه و تشویق شهروندان به استفاده از وسایل نقلیه عمومی، به چه دلایلی هنوز عده کثیری از مردم مشهد برای تردد داخل شهر از سواری شخصی خود استفاده می کنند؟ نتایج بیانگر این موضوع بود که داشتن وسیله نقلیه،تنها یکی از دلایل برای استفاده از وسیله شخصی است.دلایل جدی، مهم و پنهان دیگری هم در دل جامعه وجود دارد که شهروندان را به استفاده از سواری شخصی تشویق و ترغیب می کند.در این یادداشت به گوشه ای از این دلایل اشاره می شود.

در سطح ابتدایی نتایج تحقیق نشان داد شهروندان با سنجش میزان سودمندی،آسایش،راحتی و از سوی دیگر مضرات مادی و غیر مادی که استفاده از سواری شخصی یا وسایل نقلیه عمومی برایشان به همراه می آورد،وسیله تردد خود را انتخاب می کنند.اما این همه دلایل آنها برای استفاده از سواری شخصی یا وسایل نقلیه عمومی نیست.در اعماق جامعه و تنها با چشم مصلح می توان عناصری را مشاهده کرد که استفاده از سواری شخصی را برای مردم ترغیب و تسهیل می کند.از ديدگاه جامعه شناسي، قوانين،‌ هنجارها و نقشها از عناصر مهمی هستند كه باعث تحديد و ترغيب هر رفتاری می شوند و به عنوان محرک بر شکل گیری رفتار اجتماعی (در این تحقیق استفاده از سواری شخصی برای تردد داخل شهر ) اثر می گذارند.

نتایج این تحقیق نشان داد در بخش قوانین نارسایی هایی وجود دارد و این امر بر تمایل و استفاده شهروندان از سواری شخصی برای تردد درون شهری تعیین کننده است.از این منظر بخش حمل و نقل عمومی با تخصیص منابع مالی موجود نمی تواند به همه انتظارات و خواسته های شهروندان پاسخ دهد.بی تردید این شکاف بین خواسته ها و امکانات موجود باعث می شود که شهروندان، همواره در سیستم حمل و نقل عمومی،ضعف و کمبود و یا نبود امکانات را مشاهده کنند و به دلیل نارضایتی و شکاف بین انتظارات و واقعیت موجود، از وسایل نقلیه عمومی نیز کمتر استفاده می کنند.

علاوه بر قوانین، هنجارها نیز (به عنوان قوانین نانوشته بین مردم که ضمانت اجرای آن را هم خود مردم به عهده دارند) باعث منع و ترغيب رفتار می شوند. نتایج نشان داد هنجارهاي کسب منزلت اجتماعی(پرستیژ) با ماشین شخصی و ارزش دادن به ماشین شخصی به عنوان یک نماد یا کالای سرمایه ای در بین مردم وجود دارد و حتی مالکیت آن با تشويق و ترغيب اجتماعي همراه است واز سوی دیگر نداشتن این کالا در زندگی،سرزنش اجتماعي را به دنبال دارد.لذا بخشی از مالکیت و استفاده از خودرو شخصی برای تردد های روزانه داخل شهر ناشی از این فشار اجتماعی است.از سوی دیگر به دلیل نگرش منفی تعداد قابل توجهی از افراد جامعه نسبت به وسایل نقلیه عمومی، به استفاده کنندگان از وسایل نقلیه عمومی برچسب های منفی زده می شود.طبیعی است که در این حالت هم شهروندان از وسایل نقلیه عمومی دوری می کنند.

نقش ها هم از عناصر مهم ساختاری جامعه هستند که چه به صورت رسمی و توسط قانون گذار تعریف شده باشد و یا غیررسمی توسط مردم، همانند قوانین و هنجارها،دارای قدرت زیادی در منع و ترغیب رفتار افراد جامعه هستند. همانطور كه نقشها يك عنصر ساختاري هستند،مشكلات مربوط به نقشها نيز از عناصر ساختاري محسوب شده و تأثير تعيين كننده‌اي بر رفتار انسانها دارند.نتایج این مطالعه نشان داد نقش ها و مشکلات مربوط به آنها هردو در تعیین انتخاب وسیله نقلیه شهروندان برای تردد در شهر تعیین کننده هستند.مهمترین افراد در سیستم حمل و نقل، رانندگان، پلیس، مدیران، مسافران هستند که هریک نقش تعریف شده ای(رسمی/ غیر رسمی) دارند.چنانچه این افراد از نقش خود (وظایف محوله در موقعیت خود) به هر دلیلی فاصله بگیرند و یا مهارت لازم را برای اجرای درست آن بدست نیاورده باشند،بی نظمی و اختلال پدید می آید و این مساله بر رفتار افراد جامعه (که در اینجا انتخاب وسیله نقلیه برای تردد در شهر است) تاثیر می گذارد.

این مطالعه نشان داد،شهروندان از برخی از رفتارهای رانندگان وسایل نقلیه عمومی ناراضی هستند.به زعم آنها برخی از رانندگان قوانین راهنمایی رانندگی را رعایت نمی کنند یا مهارت کمی در رانندگی دارند و یا بد رانندگی می کنند و رفتارهایی نظیر بوق زدن های بی مورد و ترمز کشیدن به صورت ناگهانی و... در رفتارشان دیده می شود. دعوا و بحث برسرکرایه،سوء استفاده برای دریافت کرایه،اشتباه در پرداخت باقی مانده پول، نداشتن پول خرد و در نتیجه دریافت کرایه بیشتر توسط راننده، نداشتن آداب معاشرت اجتماعی معمول با مسافران و... از جمله رفتارهایی است که از نگاه شهروندان در میان رانندگان وجود دارد.مجموع این رفتارها که به طور حتم از منظر شهروندان،دارای اهمیت و اولویت متفاوتی نیز هست، برای برخی دافعه داشته و استفاده از وسایل نقلیه عمومی را کاهش می دهد.

از دیگر افراد مهم سیستم حمل و نقل، مدیران هستند که از منظر شهروندان مشهدی، درک و باور نادرستی نسبت به مسائل حوزه حمل و نقل دارند.به اعتقاد شهروندان،مدیران شناخت و اطلاع کافی از مشکلات حمل و نقل عمومی ندارند و تنها به بررسی یک بعدی موضوعات حوزه حمل و نقل می پردازند وبه زعم آنها بررسی علمی مشکلات حمل و نقل برای آنها اولویت نداشته و مدنظرشان نیست.علاوه برآن شهروندان از پلیس انتظار برقراری نظم را دارند.اما گاهی برخورد نامناسب پلیس و یا حتی عدم دخالت و یا عدم پیگیری قانون توسط وی به هنگام تنش یا برخورد در زمان استفاده از وسایل نقلیه عمومی،نقطه مقابل تصور آنهاست.دراین حالت نیز شهروندان برای تردد در شهر ترجیح می دهند از سواری شخصی استفاده کنند.

 مسافران وسایل نقلیه عمومی هم از افراد این سیستم محسوب می شوند که با نوع رفتار خود در وسایل نقلیه عمومی می توانند نسبت به استفاده شهروندان از وسایل نقلیه عمومی دافعه و یا جاذبه ایجاد کنند.در این تحقیق مشخص شد بحث و گفت و گوی بلند بین مسافران، حمل وسیله و بار و ایجاد مشکل برای دیگران، بحث و دعوای بین مسافران زن و مرد، عدم رعایت بهداشت شخصی و عمومی توسط مسافران، عدم رعایت حق تقدم بین مسافران در وسایل نقلیه عمومی ویا حتی حضور متکدیان و دست فروشان به منظور فروش اجناس،حضور کودکان کار و یا آوازخوان در کنار مسافران در داخل اتوبوس و... از جمله اختلال و بی نظمی های است که در نقش تعریف نشده آنها به عنوان مسافر پدید آمده است و عمدتاً ریشه در مسائل فرهنگی داشته و این مساله استفاده سایر شهروندان را از وسایل نقلیه عمومی تحت تاثیر قرار می دهد.

 

 

علاوه بر محدودیت ها و یا نارسایی هایی که در قوانين،‌ هنجارها و نقشها وجود دارد و در بالا به بخشی از آنها اشاره شد، ذکر این  نکته مهم اهمیت دارد که دست یابی به حمل و نقل پایدار یکی از بخش های اصلی در رویکرد توسعه پایدار اجتماعی است.معیارهای اصلی ناپایداری در بخش حمل و نقل شهری عبارتنداز: رشد مالکیت خودرو، افزایش استفاده از خودرو های شخصی برای انجام سفرهای شهری،افزایش طول مسافت سفرهایی که با خودرو شخصی صورت می گیرد،کاهش محبوبیت حمل و نقل عمومی،کاهش در استفاده از وسایل غیر موتوری برای انجام سفرهای شهری،آلودگی هوا و صدا،رشد آمار تصادفات، اقدامات کند در گسترش حمل ونقل ارزان با دسترسی به مناطق حاشیه ای و در نهایت ضعف سیستم های حمایت از گروه های آسیب پذیر در برابر پیامدهای ناشی از موتوریزه شدن شهرها (سرور و امینی،1392: 44-43).با توجه به شواهد موجود و مرور نتایج بدست آمده و تطابق آن با معیارهای ناپایداری درسیستم حمل و نقل، می توان نتیجه گرفت که سیستم حمل و نقل فعلی شهر مشهد با حمل و نقل پایدار فاصله زیاد دارد.

 شهرها فقط در صورتی می توانند به موضوع پایداری کمک کنند که عناصر زیر ساختی و بسترهای مناسب اجتماعی و فرهنگی جامعه، امکان پیشرفت در روش هایی که کمتر به ماشین وابسته اند را فراهم سازد.به نظر می رسد در شهر مشهد وسایل نقلیه شخصی عامل حاکم بر حمل و نقل شهری است و ساختار شهر نیز با هدف سهولت در پارک،جابه جایی وحرکت سریع برای خودروهای شخصی این حاکمیت را دو چندان کرده است.برای رسیدن به پایداری در حمل و نقل می توان از تجربیات شهرها موفق جهان در حوزه حمل و نقل استفاده کرد و با بومی سازی آن توسط متخصصان در شهر مشهد از آن ها بهره گرفت.با این حال باید به این موضوع توجه داشت که برای دست یابی به پایداری در حمل و نقل، صرفاً داشتن نگاه کالبدی به شهر و ایجاد طرح و پروژه های شهری کافی نیست.پایداری با تغییر رفتار مردم بدست می آید.باید فرهنگ استفاده از وسایل نقلیه شخصی که در گرو تغییر در ارزش ها و اولویت های مردم است،تغییر کند که ایجاد تغییردر رفتار نیزروندی وقت‌گیر است و در بسیاری از موارد نیاز به تغییر در عادات، هنجارها و سنت‌ها و قوانین و قواعد اجتماعی دارد.تنها در این حالت است که استفاده ناکارا از خودرو کاهش می یابد و سیستم متعادل تری برای حمل و نقل ایجاد می شود.اگرچه ترمیم و اصلاح می بایست از هر دو زاویه اتفاق بیافتد، با این حال تغییر در زیر ساخت ها و قوانین موجود و کالبد شهر بسیار سریع تر و آسان تر از تغییر در نگرش و ذهنیت مردم است و علاوه بر آن با تغییر در زیر ساخت ها و قوانین و کالبد شهر، می توان شاهد تغییر در عادات و همنوایی و تطابق رفتار مردم با زیر ساخت ها بود.

 

اخبار